Альбом-каталогта жиналған ежелгі күлтөбе қалажұртының ерекше нәтижелері

 «Күлтөбе қалажұртының тарихи нысандары қалпына келтіру» жобасы аясында Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институтының (ҚазҒЗМИ) ғалымдары ежелгі Күлтөбе қалажұртын қазу кезінде табылған археологиялық ескерткіштің қирандылары, қалпына келтірілген жәдігерлердің бірегей каталог-альбомын ұсынды. Барлық құнды олжалар туралы ақпараты бар электронды иллюстрацияланған басылым жақын арада Қазақстанның жетекші мұражайларының коллекцияларын толықтырады.

Қожа Ахмет Ясауи кесенесінен 350 метр қашықтықта орналасқан Күлтөбе қалажұртының қазба жұмыстарында ҚазҒЗМИ ғалымдары екі жыл қатарынан жұмыс істеді. Жұмыс жүргізіп жатқан археологиялық саябақ Түркістан оазисіндегі ең танымал туристік орындардың біріне айналады. Аймақ үшін ғана емес, бүкіл Қазақстан үшін маңызды жоба Eurasian Resources Group (ERG) қаржылық қолдауымен жүзеге асырылуда.

Соңғы екі далалық маусымда тарихшылар ежелгі Түркістанның көптеген құпияларын шешуге мүмкіндік беретін құнды олжалар тапты.

Біз қаланың ежелгі тұрғындарының төрт маңызды дәуірде: қаңлы кезеңі, ерте ортағасырлық кезең, қала мәдениетінің гүлденуі, Қожа Ахмет Ясауи өмір сүру кезеңі, сондай-ақ Қазақ хандығы дәуірінде жарқын бейнесін көрсететін ерекше жәдігерлер таптық, - деп бөліседі жобаның ғылыми жетекшісі, «Қазақ ғылыми-зерттеу мәдениет институты» ЖШС бас директоры Андрей Хазбулатов. - Осындай бірқатар құнды жәдігерлердің табылуы Ұлы Жібек жолындағы ең маңызды орталығы - Күлтөбе қалажұртының мәдениеті мен өркендеуінің жоғары деңгейін көрсетеді. Аймақтағы археологиялық зерттеулер әлі аяқталған жоқ, бірақ көптеген қызықты олжалар көп болғандықтан, біз қазір оларды аралық кезеңде бір альбом-каталогқа жинауға шешім қабылдадық. Жаңа олжалар табылған сайын оны үнемі толықтырылып отырамыз. Жобамыздың соңында каталог-альбомды қағаз түрінде шығаруды жоспарлап отырмыз.

Қазақ, орыс және ағылшын тілдеріндегі каталог төрт негізгі бөлімнен тұрады, онда қалажұрттың ең көне жәдігерлері, оның ішінде алтыннан және жартылай бағалы тастардан жасалған зергерлік бұйымдар, қаңлы дәуірінен бастап Қазақ хандығына дейінгі ерекше Күлтөбе керамикасы, Күлтөбе қазынасы қорында ерекше орын алатын ежелгі қоныста табылған кітаптар мен құнды нумизматикалық олжалар көрсетілген.

Күлтөбенің нумизматикалық олжалары ақша айналымы жүйесін, сондай-ақ Күлтөбе - Ясы - Түркістанның әр түрлі тарихи кезеңдердегі саяси, әлеуметтік, мәдени және көркемдік өмірін зерттеу үшін құнды дерек көзі болып табылады, - деп қосты Андрей Хазбулатов. - Олардың атрибуциясы және мұқият зерттелулері - қаланың даму генезисіне, сауда-экономикалық қатынастардың ырғағына, көптеген әлеуметтік институттардың өзара әрекеттесу технологиясына және отандық тиындар тарихына жаңаша көзқараспен қарауға мүмкіндік береді. Жалпы, күлтөбелік нумизматикалық олжалар қала мен аймақ тарихындағы маңызды әлеуметтік-мәдени кезеңдер туралы зерттеу мәліметтер дерекқорын едәуір кеңейтіп, тереңдетіп қана қоймай, сонымен бірге сол кездегі қазақ даласындағы ішкі және халықаралық сауда қатынастарының ерекшеліктерін ашуға ықпалын тигізеді.

Күлтөбелік нумизматикалық жинақ 450-ден астам тиындардан тұрады және II - IV  ғасырлардан XX ғасырларға жатады. Каталог-альбомда екі далалық маусымда табылған ең қызықты және ерекше үлгілер бар. Қалажұртта табылған ең көне тиындар II ғасырдың ортасынан басталады. Бұл Кушан патшасы Хувишканың тиыны. Күлтөбе нумизматикалық жиынтығының бір бөлігі түргеш кезеңіндегі банкноталардан тұрады. Табылған VIII ғасырдан басталған Түргеш қағанаты кезеңінің мыс фельсін тарихшылар нақты археологиялық жетістік деп санайды. Қазба жұмыстары кезінде араб-соғды жазуы бар бухархудат типіндегі күміс дирхамдар, XIII ғасырдың соңғы ширегі - XIV ғасырдың бірінші ширегіндегі күміс және қола шағатай тиындары табылды.

Барлығы қазынада 297 күміс дирхам мен 88 қола фельстері бар. Сарапшылардың пікірінше, дирхамдар Алмалық, Андижан, Бұхара, Қашқар, Кенджд, Маргинан, Отырар, Самарқанд, Тараз және басқа қалаларда соғылған.

Біз тапқан барлық жәдігерлер жақын арада елдегі мұражайларға жіберіледі және қазақстандықтар оларды өз көздерімен көре алады, - деп түсіндіреді жоба жетекшісі. – Оған дейін Қазақстан тарихына қызығушылық танытатындардың барлығына біз, ең қызықты олжалардың сипаттамасы бар электронды альбом-каталог дайындадық. Басылым барлық оқырмандарға арналған, сондықтан ол біздің әлеуметтік желілерде, Telegram каналында ғана емес, сонымен қатар еліміздің кітапханалары мен мұражайларында қол жетімді болады.